شریعت، طریقت و حقیقت، سه واژه برگرفته از سخن رسول خاتم (ص) است؛ نه واژگان خودساخته عارفان:
الشریعة اقوالى و الطریقة اعمالى و الحقیقة احوالى
؛[1] شریعت گفتارم، طریقت کردارم و حقیقت احوالم است.
عارفان براى این سه واژه، دست کم سه تفسیر صحیح، اما نامتناقض و نامتضاد ارایه داده اند که هر یک به منظر خاصى توجه دارد.
تفسیر یکم
در تفسیر نخست که عارفانى چون مولانا جلالالدین بلخى ارائه کرده اند، دین بهعنوان میزان کلى اعتدالى براى عارفان، جُنگى کامل از تعالیم وحیانى است که در تمامى احوال بارورى فطرت باید بدان تکیه شود. این اتکا با تعامل سهگانه عارفان با دین صورت مى پذیرد؛ نخستین گام آنکه آنان درصدد آموختن دین برآیند تا همچو شمعى ره بنمایاند؛ دومین گام آنکه در مقام انجام آن آموختهها برآیند تا راه را بپیمایند و سومین گام هم آنکه در مقام یافتن قرار گیرند تا به مقصد بار یابند و ملکه جانشان گردانند. به آموختن، شریعت به رفتن، طریقت و به یافتن حقیقت گویند.
بنابراین شریعت، طریقت و حقیقت، سه نوع تعامل آدمى با آموزههاى دینى است و دین گوهرى یگانه است؛ مانند آموختن آموزه توکل، رفتن متوکلانه بر پایه آن آموخته تا سرحد جاى گرفتن در مقام توکل و ملکه گشتن آن مقام در جان. آنگاه که ملکه گشت، دیگر نیازى به یادگیرى (شریعت) نیست. یا آنکه توحید را بیاموزى، آنگاه درصدد یافتن آن برآیى، سپس به توحید باریابى و خداى سبحان را مشاهده کنى. آنگاه که در این مقام جاى گرفتى، به علم حصولى (شریعت) نیازى ندارى.
مولوى در آغاز دفتر پنجم مثنوى معنوى مىنویسد:
شریعت همچو شمع است، ره مىنماید و بى آنک شمع به دست آورى، راه رفته نشود و چون ره عبدالواحد آمدى آن رفتن تو، طریقتاست و چون رسیدى به مقصود، آن حقیقت است. همچنانکه حاصل آنک شریعت همچون علم کیمیا آموختن است از استاد یا ازکتاب و طریقت استعمال کردن داروها و مس را در کیمیا مالیدناست و حقیقت زر شدن مس. کیمیادانان به علم کیمیا شادند که ما علم این مىدانیم و عملکنندگان به عمل کیمیا شادند کهچنین کارها مىکنیم و حقیقتیافتگان به حقیقت شادند که ما زر شدیم و از علم و عمل کیمیا آزاد شدیم. یا مثال شریعت همچو علمطب آموختن است و طریقت پرهیز کردن بهموجب طب و داروهاخوردن و حقیقت صحت یافتن ابدى و از آن هر دو فارغ شدن، چون آدمى ازین حیات میرد، شریعت و طریقت ازو منقطع شود وحقیقت ماند. شریعت علم است و طریقت عمل است و حقیقتالوصول الى الله.
ادامه مطلب
درباره این سایت